Nguyễn Văn Nguyễn sinh ngày 15-3-1910, tại làng Điều Hòa, tỉnh Mỹ Tho, nay là Phường 1, TP. Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang. Ông là con của một thầy giáo làng dạy chữ Nho kèm chữ Quốc ngữ. Trên văn đàn, ông lấy bút danh là Ngũ Yến, chiết tự từ tên và họ Nguyễn của ông. Ngũ Yến Nguyễn Văn Nguyễn là Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của Đảng bộ tỉnh và cũng là người khởi lập tờ báo cách mạng đầu tiên của tỉnh - tờ báo Búa Liềm.
Đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn
gười chiến sĩ cách mạng yêu nước
Cha mất sớm khi Nguyễn Văn Nguyễn chỉ mới 10 tuổi. Nhà không khá giả, nhưng thấy con thông minh, hiếu học nên người mẹ đã tần tảo để lo cho ông ăn học. Sau khi đỗ bằng Thành chung tại Trường Collège de Mỹ Tho, ông được cấp học bổng lên học Trường Sư phạm Sài Gòn. Là một thanh niên yêu nước, ông tích cực tham gia phong trào đấu tranh đòi nhà cầm quyền Pháp trả tự do cho cụ Phan Bội Châu (năm 1925) và dự lễ truy điệu cụ Phan Châu Trinh (năm 1926). Vì những hoạt động này, ông bị chính quyền thực dân đuổi học.
Ra khỏi trường, Nguyễn Văn Nguyễn đến xin việc ở Công ty xe lửa Đông Dương và vẫn bí mật liên lạc với bạn bè, đồng chí hướng trao đổi suy nghĩ, tìm lý tưởng cuộc đời. May mắn, ông gặp và tiếp xúc với nhóm thanh niên yêu nước trong tổ chức Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội như Trần Ngọc Giải, Trần Văn Hòe, Mai Bạch Ngọc và được kết nạp vào hội năm 1927. Đến năm 1930, ông gia nhập An Nam Cộng sản Đảng ngay từ khi mới ra đời và được phân công hoạt động ở Mỹ Tho. Tháng 4-1930, Xứ ủy lâm thời Nam Kỳ cử ông Nguyễn Thiệu đến Mỹ Tho thành lập Liên tỉnh ủy tạm thời và cử ông Nguyễn Văn Nguyễn làm Trưởng ban Cán sự Đảng Bến Tre và Trà Vinh.
Ông Nguyễn Văn Nguyễn hoạt động ở tỉnh khi mới 20 tuổi cùng với người vợ mới cưới là bà Trần Thị Vọng (bút danh Chút Chít). Ông là một trong những người tích cực vận động tổ chức thành lập các chi bộ đảng đầu tiên ở tỉnh, dẫn đến sự kiện thành lập Tỉnh ủy Bến Tre vào tháng 5-1931 tại một tiệm thợ bạc ở đường Clémenceau, nay là đường Lê Lợi, phường An Hội, TP. Bến Tre. Hội nghị thành lập Tỉnh ủy đã cử ra 7 người trong Ban Chấp hành; trong đó, ông Nguyễn Văn Nguyễn được bầu làm bí thư và là Bí thư Tỉnh ủy đầu tiên của Đảng bộ tỉnh.
Trong kháng chiến chống Pháp, ông Nguyễn Văn Nguyễn lần lượt giữ nhiều chức vụ quan trọng của Đảng. Trực tiếp phụ trách công tác tuyên huấn. Ông có nhiều hoạt động xuất sắc khác trên lĩnh vực chính trị, tư tưởng; là thuyết trình viên đầy hấp dẫn về các chuyên đề lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, thời sự trong nước và quốc tế. Các ý kiến của ông mang tính chất lý luận sâu sắc, có tác dụng hướng dẫn cán bộ trẻ trong việc tiếp thu quan điểm lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin.
“Cây bút” chính luận sắc sảo
Ông Nguyễn Văn Nguyễn là người thành lập tờ báo Búa Liềm (năm 1931), cơ quan tuyên truyền của Đảng, là tiền thân của Báo Đồng Khởi ngày nay. Tờ báo do chính ông Nguyễn Văn Nguyễn phụ trách viết và biên tập. Báo in bằng giấy sáp, ra lệ kỳ tháng, phát hành 300 số do bà Trần Thị Vọng bồng con nhỏ, len lỏi đi phát hành từng chi bộ.
Nói riêng về sự nghiệp viết báo, ông Nguyễn Văn Nguyễn thường xuyên viết bài cho các tờ báo lớn của Đảng như: Tạp chí Thống Nhất của Hội Nghiên cứu chủ nghĩa Mác Nam Bộ, Tạp chí Nghiên cứu và Báo Nhân Dân miền Nam. Ông là một cán bộ lãnh đạo siêng học, đọc nhiều, viết nhiều và viết rất giỏi cả hai thứ tiếng Việt và tiếng Pháp. Bài viết của ông sáng sủa, mạch lạc, luận cứ cụ thể, lượng thông tin rất cao, ý tứ sâu sắc, gọn gàng, dễ hiểu, hấp dẫn người đọc. Đặc biệt, cách viết thu hút người đọc, gây được sự hứng thú, dễ nhớ và làm cho người đọc nhớ rất lâu.
Tiêu biểu cho phong cách viết này là phóng sự “Côn Lôn, địa ngục trần gian” đăng trên Báo La Lutte và tùy bút “Tháng Tám trời mạnh thu” đăng trên Báo Thống Nhất, cơ quan của Hội Nghiên cứu chủ nghĩa Mác Nam Bộ, số 15 ngày 15-8-1950. Đây là một trong những bài viết mang bút danh Ngũ Yến rất nổi bật. Bài viết được viết trong một buổi tối dưới ánh sáng của một ngọn đèn con trong ngôi nhà nhỏ ở xã Tân Đức, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Bạc Liêu. Bằng kiến thức uyên bác và tài hoa thể hiện trên nhiều lĩnh vực, với văn phong lịch duyệt, sắc sảo, có sức lay động lòng người, Nguyễn Văn Nguyễn đã tạo nên uy tín rất cao trong giới báo chí Nam Bộ thời đó.
Trên văn đàn, Nguyễn Văn Nguyễn nổi bật với các thể loại ký sự, bình luận thời cuộc, phê bình văn học, ông là cây bút chính luận xuất sắc. Tất cả những bài phê bình văn học của Ngũ Yến đều khẳng định lập trường cộng sản, nêu rõ quan điểm nghệ thuật vị nhân sinh và phương pháp nghệ thuật hiện thực xã hội chủ nghĩa.
Năm 1953, Trung ương Đảng điều động ông Nguyễn Văn Nguyễn ra Bắc nhận nhiệm vụ nhưng ông bệnh thương hàn nặng và mất tại Bình Định ngày 25-3-1953. Nguyễn Văn Nguyễn đã để lại cho đời nhiều bài viết có giá trị tư tưởng và văn chương sâu sắc. Các tác phẩm nổi tiếng của ông như: Án mạng đường Barbier (năm 1939), Lá rụng về cội (năm 1940), Cán bộ cách mạng (năm 1946). Năm 1987, những bài báo có giá trị của ông được tập hợp lại và in thành sách tựa đề “Tháng Tám trời mạnh thu”.
Nguyễn Văn Nguyễn đã hiến dâng trọn đời mình cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, cho Tổ quốc và nhân dân. Ông là người lãnh đạo nhạy bén, sâu sắc, một nhà báo, nhà văn hóa uyên bác. Như nhà cách mạng lão thành Trần Bạch Đằng - nguyên Phó ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam nhận xét: “Anh Nguyễn Văn Nguyễn là một học giả uyên bác, là một người cộng sản, một nhà văn, nhà báo tài hoa”.
Nhận xét về Nguyễn Văn Nguyễn trong bài viết “Tháng Tám trời mạnh thu”, in trong sách Lịch sử Báo chí tỉnh Bến Tre, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Châu viết: “Nguyễn Văn Nguyễn hoạt động cách mạng hơn một phần tư thế kỷ, mất trong độ tuổi đang vào khoảng trung niên. Anh đã chứng tỏ là một người tổ chức và lãnh đạo có tài, một nhà báo và nhà văn cộng sản xuất sắc. Trong đội ngũ báo chí văn nghệ ở Nam Bộ, anh là một con chim đầu đàn, một cây bút đàn anh. Với bút hiệu Ngũ Yến, anh viết khá nhiều và cho đến bây giờ những gì anh viết vẫn còn nóng hổi hơi thở của cuộc sống, hừng hực khí thế chiến đấu. Nguyễn Văn Nguyễn còn là người anh cả của Đảng bộ Bến Tre, là người khởi đầu cho truyền thống báo chí cách mạng của Đảng bộ Bến Tre”.
Do có nhiều cống hiến cho Đảng, đóng góp cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và nền báo chí nước nhà, ngày 30-4-1957, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số C15 truy tặng Nguyễn Văn Nguyễn Huân chương Độc lập hạng Nhất và ngày 5-1-1980, Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký quyết định tặng bằng Tổ quốc ghi công cho ông.